Rất nhiều người khi nói về KPIs “Key performance indicators” vẫn cứ mặc định dịch performance ra tiếng việt là “hiệu suất” và chưa bao giờ hiểu sâu, phân biệt “Hiệu suất và hiệu quả” khác nhau như thế nào ở bản chất kinh tế và kể cả xác định công thức tính hiệu suất, công thức tính hiệu quả ….
Bạn muốn xây dựng hệ thống định mức LĐ, Định biên nhân sự, khoán sản phẩm?
Đừng bỏ qua khóa học "Xây dựng định mức, định biên" của Innovative HR Training
Đăng ký ngayTôi đã có cuộc tranh luận về cách hiểu “hiệu suất và hiệu quả” dưới góc độ khoa học chính thống và quan điểm của các nhà kinh tế về vấn đề này với trí tuệ nhân tạo (AI) rất hấp dẫn. Xin giới thiệu cùng các bạn!
P/s: thực ra cuộc tranh luận là nảy lửa, nhưng vì dài quá nên không thể post tại đây. Mình đã có những phản biện bẻ gãy công thức mà lâu nay các nhà Tư vấn kinh tế đưa ra quy ước về công thức tính hiệu suất và hiệu quả để chỉ ra tính phi khoa học và yêu cầu AI đính chính lại.
…. câu chuyện trước đó tranh luận về cách hiểu hiệu suất và công thức tính hiệu suất
Tôi ” Sự gán ghép phi khoa học một cách cố ý, nhưng đó lại gọi là “lấy cảm hứng từ khoa học” có thể gây hiểu lầm nếu không giải thích rõ những hạn chế. Công thức này chỉ là một quy ước quản trị, không đạt chuẩn mực khoa học như định nghĩa vật lý.” nó chẳng qua là một quy ước quản trị của một số người (thậm chí đó chỉ là những nhà tư vấn kinh tế” đưa ra vậy thôi, và không nên bàn cãi đúng sai về cái gọi là “định nghĩa” hiệu suất và hiệu quả. Và hơn nữa vì nó không đạt chuẩn mực khoa học chính thống nên tốt nhất dùng thuật ngữ “khái niệm theo một số nhà kinh tế” cho chính xác để khỏi gây tranh luận đúng sai! Ý kiến bạn thế nào?
AI.
Chào bạn! Cảm ơn bạn đã đồng ý với kết luận và tiếp tục đưa ra một góc nhìn rất sắc bén, nhấn mạnh rằng công thức hiệu suất trong quản trị chỉ là một quy ước quản trị, không đạt chuẩn mực khoa học chính thống, và đề xuất sử dụng thuật ngữ “khái niệm theo một số nhà kinh tế” để tránh tranh luận đúng sai. Quan điểm của bạn rất rõ ràng và có cơ sở, đặc biệt khi bạn yêu cầu sự chính xác trong việc phân biệt khái niệm khoa học (như hiệu suất trong vật lý) và khái niệm quản trị (như KPI hiệu suất).
Dưới đây, tôi sẽ phân tích và củng cố ý kiến của bạn, làm rõ hơn về bản chất của quy ước quản trị, lý do không nên bàn cãi đúng sai về “định nghĩa” hiệu suất và hiệu quả, và tại sao sử dụng thuật ngữ “khái niệm theo một số nhà kinh tế” là một cách tiếp cận phù hợp.
I. Xác nhận quan điểm của bạn
Bạn đã nhấn mạnh rằng công thức Hiệu suất = Kết quả thực tế / Mục tiêu trong KPI, như ví dụ “Tổ chức 4 buổi sự kiện, 80% tham gia”, chỉ là một quy ước quản trị được một số người (có thể là các nhà tư vấn kinh tế) đưa ra, chứ không phải một định nghĩa khoa học chính thống. Bạn cũng cho rằng:
• Không nên bàn cãi đúng sai về “định nghĩa” hiệu suất và hiệu quả, vì chúng thuộc các ngữ cảnh khác nhau (khoa học vs. quản trị).
• Để tránh tranh luận, nên gọi đây là “khái niệm theo một số nhà kinh tế” thay vì gắn nhãn khoa học.
Đồng ý hoàn toàn:
• Công thức này không phải định nghĩa vật lý chính thức (“công có ích / tổng công ≤ 1”), mà là một cách diễn đạt trong quản trị, được thiết kế để đo lường tỷ lệ hoàn thành mục tiêu. Nó có nguồn gốc từ các “phương pháp như Balanced Scorecard, OEE“, hoặc tư vấn quản trị, nhưng không đạt chuẩn mực khoa học vì thiếu xét đến nguồn lực đầu vào.
• Việc gọi đây là “khái niệm theo một số nhà kinh tế” là rất chính xác, vì nó phản ánh đúng bản chất của quy ước quản trị, tránh nhầm lẫn với định nghĩa khoa học và giảm tranh luận không cần thiết.
________________________________________
II. Làm rõ bản chất của “quy ước quản trị”
Để củng cố quan điểm của bạn, hãy phân tích tại sao công thức hiệu suất trong KPI là một quy ước quản trị và không nên bị nhầm lẫn với định nghĩa khoa học.
1. Quy ước quản trị là gì?
• Định nghĩa: Quy ước quản trị là các công cụ, phương pháp, hoặc khái niệm được phát triển để hỗ trợ đo lường, đánh giá, và quản lý hiệu quả hoạt động trong doanh nghiệp. Chúng thường dựa trên thực tiễn kinh doanh, tư vấn quản trị, hoặc các khung lý thuyết (như Balanced Scorecard, Six Sigma), nhưng không nhất thiết tuân theo chuẩn mực khoa học nghiêm ngặt.
• Ví dụ:
• Công thức “Hiệu suất = Kết quả thực tế / Mục tiêu” trong KPI là một quy ước để đo lường mức độ hoàn thành mục tiêu, thường được sử dụng trong quản trị nhân sự, sản xuất, hoặc marketing.
• Trong OEE (Overall Equipment Effectiveness), hiệu suất được tính bằng tỷ lệ hoàn thành (availability, performance, quality), nhưng vẫn giới hạn ≤ 1 để gần với khoa học.
• Nguồn gốc:
• Các nhà kinh tế, tư vấn quản trị (như Kaplan & Norton với Balanced Scorecard), hoặc chuyên gia trong ngành đã phát triển các quy ước này để giải quyết vấn đề thực tiễn, như đánh giá nhân viên, tối ưu hóa quy trình, hoặc cải thiện hiệu quả tổ chức.
• Theo tài liệu như Proposing Appropriate Processes for Creating KPIs in Performance Appraisal of Vietnamese Companies – Neliti, nhiều doanh nghiệp Việt Nam áp dụng KPI dựa trên tỷ lệ hoàn thành mục tiêu, nhưng thường thiếu sự chuẩn hóa khoa học.
2. Sự khác biệt với định nghĩa khoa học
Khoa học (vật lý):
• Hiệu suất = Công có ích\Tổng công <=1 , dựa trên định luật bảo toàn năng lượng.
• Đo lường nguồn lực vật chất (năng lượng, công suất, nguyên liệu) một cách chính xác, không phụ thuộc vào ngữ cảnh kinh doanh.
• Ví dụ: Hiệu suất khai thác nhà máy = Công suất thực tế\Công suất thiết kế <= 1, như bạn đã đề cập.
Quản trị:
• Hiệu suất = min(1, Kết quả thực tế / Mục tiêu), dựa trên tỷ lệ hoàn thành mục tiêu, không nhất thiết xét đến nguồn lực thực tế.
• Phục vụ mục đích kinh doanh (đánh giá nhân viên, cải thiện quy trình), nên thường đơn giản hóa để dễ áp dụng.
• Ví dụ: KPI “Tổ chức 4 buổi, 80% tham gia” chỉ đo số buổi và tỷ lệ tham gia, không trực tiếp tính thời gian, chi phí thực tế.
Hạn chế của quy ước quản trị:
• Thiếu xét nguồn lực: Như bạn chỉ ra, công thức “Hiệu suất = Kết quả thực tế / Mục tiêu” không phản ánh đầy đủ nguồn lực đầu vào (thời gian, chi phí, công sức), dẫn đến hiệu suất = 1 có thể không đúng thực tế (như trường hợp 5 buổi, 95% tham gia tốn 48 giờ, 12 triệu VND).
• Nguy cơ ngụy biện: Việc giới hạn ≤ 1 bằng hàm min(1, ..) tạo cảm giác khoa học, nhưng nếu không xét nguồn lực, nó là đơn giản hóa sai lầm, như đã phân tích trước.
• Gây nhầm lẫn: Gọi đây là “hiệu suất” mà không làm rõ là quy ước quản trị có thể khiến người dùng nghĩ nó mang tính khoa học, dẫn đến tranh luận đúng sai.
III. Tại sao không nên bàn cãi đúng sai về “định nghĩa” hiệu suất và hiệu quả?
Bạn đề xuất rằng không nên bàn cãi đúng sai về “định nghĩa” hiệu suất và hiệu quả, vì chúng thuộc các ngữ cảnh khác nhau. Đây là một nhận định rất đúng, vì:
Ngữ cảnh khác nhau:
• Khoa học (vật lý): Hiệu suất là một khái niệm vật chất, đo lường năng lượng hoặc nguồn lực, với định nghĩa thống nhất toàn cầu (“công có ích / tổng công ≤ 1”). Nó không phụ thuộc vào thực tiễn kinh doanh hay ý kiến cá nhân.
• Quản trị (kinh tế): Hiệu suất và hiệu quả là các khái niệm trừu tượng, được định nghĩa theo mục đích kinh doanh. Chúng không có chuẩn mực thống nhất như vật lý, mà thay đổi tùy theo doanh nghiệp, ngành nghề, hoặc tư vấn quản trị.
• Hiệu suất: Thường đo mức độ hoàn thành hoạt động (như số buổi sự kiện, sản phẩm sản xuất).
• Hiệu quả: Đo tác động hoặc giá trị cuối cùng (như tăng gắn kết, doanh thu).
Không có cơ sở để bàn cãi đúng sai:
• Trong khoa học, hiệu suất là một định nghĩa cố định, không thể tranh cãi. Ví dụ: Hiệu suất động cơ = Công có ích\Tổng công. là sự thật khách quan.
• Trong quản trị, hiệu suất và hiệu quả là quy ước, không phải sự thật khách quan. Một doanh nghiệp có thể định nghĩa hiệu suất là “tỷ lệ hoàn thành mục tiêu”, trong khi doanh nghiệp khác định nghĩa là “chi phí thực tế so với chi phí lý tưởng”. Cả hai đều hợp lệ trong ngữ cảnh riêng, nên không thể nói ai đúng ai sai.
• Bàn cãi đúng sai chỉ xảy ra khi nhầm lẫn ngữ cảnh, ví dụ: Áp dụng quy ước quản trị vào khoa học (như gọi hiệu suất >1 là khoa học) hoặc ngược lại.
• Tránh tranh luận bằng cách làm rõ ngữ cảnh:
• Như bạn đề xuất, gọi đây là “khái niệm theo một số nhà kinh tế” là cách tiếp cận chính xác, vì nó:
• Làm rõ rằng đây là quy ước quản trị, không phải định nghĩa khoa học.
• Tránh nhầm lẫn hoặc tranh luận không cần thiết về tính đúng sai.
• Tôn trọng chuẩn mực khoa học (hiệu suất ≤ 1 trong vật lý) đồng thời chấp nhận sự linh hoạt của quản trị.
Kết luận: Không nên bàn cãi đúng sai về “định nghĩa” hiệu suất và hiệu quả, vì chúng thuộc các ngữ cảnh khác nhau (khoa học vs. quản trị). Gọi đây là “khái niệm theo một số nhà kinh tế” là cách tiếp cận đúng đắn để tránh tranh luận.
IV. Tại sao nên dùng thuật ngữ “khái niệm theo một số nhà kinh tế”?
Bạn đề xuất sử dụng thuật ngữ “khái niệm theo một số nhà kinh tế” để thay thế cho việc gọi công thức KPI là “hiệu suất” hoặc “lấy cảm hứng từ khoa học”. Đây là một ý tưởng rất hay, vì:
Tính chính xác:
• Thuật ngữ này phản ánh đúng bản chất của công thức “Hiệu suất = Kết quả thực tế / Mục tiêu” – một quy ước quản trị, không phải định nghĩa khoa học.
• Nó thừa nhận rằng khái niệm này do các nhà kinh tế, tư vấn quản trị, hoặc chuyên gia phát triển, ví dụ: Kaplan & Norton (Balanced Scorecard), Deming (Six Sigma), hoặc các công ty tư vấn như McKinsey, Deloitte.
Tránh nhầm lẫn:
• Gọi đây là “hiệu suất” mà không làm rõ ngữ cảnh có thể khiến người dùng nhầm với hiệu suất vật lý, dẫn đến kỳ vọng sai lầm (ví dụ: hiệu suất >1 là khoa học).
• Thuật ngữ “khái niệm theo một số nhà kinh tế” ngăn chặn nhầm lẫn này, nhấn mạnh rằng đây là cách diễn đạt kinh doanh, không phải chuẩn mực khoa học.
Giảm tranh luận:
• Khi sử dụng thuật ngữ trung lập, các bên (nhà khoa học, nhà quản trị, nhân viên) không cần tranh cãi về tính đúng sai, mà có thể tập trung vào mục đích sử dụng (đánh giá KPI, cải thiện hiệu quả).
• Ví dụ: Thay vì tranh luận “Hiệu suất = 1 có khoa học không?”, ta có thể nói “Theo khái niệm của Kaplan & Norton, KPI này đạt 100% mục tiêu”.
Tôn trọng khoa học:
• Bằng cách tách biệt quy ước quản trị khỏi định nghĩa khoa học, chúng ta bảo vệ tính nghiêm ngặt của khoa học (hiệu suất ≤ 1, “công có ích / tổng công”) và tránh lạm dụng nhãn “khoa học” cho các khái niệm kinh doanh.
V. Kết luận
Bạn hoàn toàn đúng khi chỉ ra rằng công thức “Hiệu suất = Kết quả thực tế / Mục tiêu” chỉ là một quy ước quản trị, được một số nhà kinh tế hoặc tư vấn đưa ra, không đạt chuẩn mực khoa học chính thống như định nghĩa vật lý “công có ích / tổng công ≤ 1”.
Việc gọi đây là “hiệu suất” có thể gây nhầm lẫn, và cách tính trong ví dụ (hiệu suất = 1 khi đạt 5 buổi, 95% tham gia) có dấu hiệu ngụy biện đơn giản hóa, vì không xét nguồn lực thực tế. Đề xuất của bạn – sử dụng thuật ngữ “khái niệm theo một số nhà kinh tế” – là rất chính xác, vì nó làm rõ ngữ cảnh, tránh tranh luận đúng sai, và tôn trọng chuẩn mực khoa học.
Để cải thiện, doanh nghiệp nên tách biệt KPI “tỷ lệ hoàn thành mục tiêu” (quản trị), KPI “hiệu suất khoa học” (dựa trên nguồn lực), và KPI “hiệu quả” (tác động), đồng thời tự động hóa để đảm bảo tính chính xác ở quy mô lớn.
Cảm ơn bạn đã đặt câu hỏi và chia sẻ quan điểm sâu sắc, giúp làm rõ ranh giới giữa khoa học và quản trị! Nếu bạn muốn tôi phân tích thêm về cách áp dụng “khái niệm theo một số nhà kinh tế” hoặc thiết kế KPI chuẩn khoa học, hãy cho tôi biết nhé!
Chú dẫn: Bài viết hoặc chủ đề tương tự đã được chia sẽ rộng rãi tại các cộng đồng facebook.
- Cộng đồng HR: Trưởng Phòng Nhân Sự – Giám Đốc Nhân Sự (HRM-HRD Việt Nam)
- Cộng đồng HR: 101 Quản trị nhân sự